Ռուսների զանգվածային ժամանումը Հայաստան, որը սկսվել է Ուկրաինայում հատուկ ռազմական գործողության մեկնարկին զուգահեռ, այժմ տեսանելի է անգամ անզեն աչքով։ Երեւանի փողոցներում անընդհատ ռուսերեն լեզուն է հնչում, իսկ պաստառների վրա ավելի ու ավելի շատ ռուսախոս արվեստագետներ են հայտնվում։
«Երկրորդ ալիքի արդյունքում (մասնակի զորահավաքի մեկնարկից հետո) ես չեմ կարողանում նորմալ զբաղվել հայոց լեզվով։ Տեղացիների հետ հայերեն եմ խոսում, և, ըստ երևույթին, առոգանության պատճառով բոլորն արագ փոխվում են ռուսերենի։ Մի քիչ վիրավորական է, բայց հիմա սա նոր երևույթ է Հայաստանի այսօրվա կյանքում»,- թեթևակի վիրավորված ասում է հայրենադարձ Յուրին։ Նա Երեւան է ժամանել մարտի սկզբին և հեռավար աշխատում է ռուսական ընկերությունում։
Ինչպես РБК -ին հայտնեցին Հայաստանի միգրացիոն ծառայությունից, տարեսկզբին և մինչև հոկտեմբերի վերջի դրությամբ հանրապետություն է մուտք գործել ավելի քան 786 հազար ռուս, Ռուսաստան վերադարձել 744 հազարը։ Այսինքն՝ այս տարի ՀՀ-ում մնացել է ավելի քան 30 հազար Ռուսաստանի քաղաքացի, ինչը գրեթե երկու անգամ ավելի է, քան անցյած ամբողջ տարում, երբ Հայաստանում մնացել էր 16000-ից փոքր-ինչ ավելի ռուսաստանցի։
Ծառայությունը հայտնել է նաև, որ այս տարի Հայաստանում կացության թույլտվության համար դիմել է արդեն ՌԴ 4230 քաղաքացի և նրանց ընտանիքի 1332 անդամ։ Այն ստանալը բավականին պարզ է՝ հիմք կարող են լինել և՛ աշխատանքը, և՛ ուսումը, և՛ բիզնեսով զբաղվելը (ներդրումներ կատարելով Հայաստանի տնտեսության մեջ), ինչպես նաև ընտանիքի ստեղծումը կամ հայկական ծագումը։ Բնակության թույլտվության դեպքում դուք կարող եք շարունակաբար մնալ երկրում ավելի քան վեց ամիս: Առանց դրա՝ ռուսները կարող են ազատ մնալ հանրապետությունում մինչև 180 օր։
Դա կարող է երկարատև ազդեցություն ունենալ
Առաջին հերթին փետրվարի 24-ից հետո, իսկ հետո, երբ հայտարարվեց մասնակի մոբիլիզացիա, Հայաստան մեկնցին այն ռուսները, որոնք կարող էին հեռավար աշխատել, կամ նրանք, ովքեր կարող էին արագ աշխատանք գտնել տեղում։ Զարմանալի չէ, որ հենց դա է պատճառը, որ տեղափոխված ՏՏ մասնագետների տոկոսը չափազանց բարձր է, ինչպես նշում են հանրապետության էկոնոմիկայի նախարարությունում։
Սեպտեմբերի սկզբին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը գնահատեց այս երևույթի ազդեցությունը. «Հայաստան հասած հոսքերը մեծապես օգնել և օգնում են» հանրապետությանը։ Սեպտեմբերի 7-ին Արեւելյան տնտեսական համաժողովում Փաշինյանը հույս հայտնեց, որ արդյունքում այս տարի Հայաստանի տնտեսությունը 7 տոկոս աճ կցուցաբերի։ Հոկտեմբերին Հայաստանի Կենտրոնական բանկը վերանայել է ՀՆԱ-ի աճի կանխատեսումը` ավելացնելով այն գրեթե մեծության կարգով` 1,6%-ից մինչև 13%: «ՏՏ ոլորտում մենք մարդկային կապիտալի 25 տոկոս աճ ենք տեսնում։ Հայաստան են տեղափոխվում տաղանդավոր, լավ կրթված մարդիկ, ինչը կարող է տեւական ազդեցություն ունենալ»,- Արժույթի միջազգային հիմնադրամի տարեկան համաժողովում ասաց Ազգային բանկի նախագահ Մարտին Գալստյանը։
Ծառայությունների ոլորտն արդեն իսկ զգալի աճ է ցույց տվել։ Ըստ Հայաստանի վիճակագրական կոմիտեի տվյալների՝ միայն հունվարից օգոստոս ամիսներին Հայաստանում մատուցվող ծառայությունների ծավալն անցյալ տարվա համեմատ աճել է 27,1%-ով։ Դրանում ամենամեծ ներդրումն են ունեցել ֆինանսական և ապահովագրական, ինչպես նաև տրանսպորտի և կապի ոլորտները։
Բացի այդ, անհրաժեշտ հմտություններ և աշխատանքային փորձ ունեցող ռուսաստանցիների այցելությամբ Երևանում բացվում են սրճարաններ, բարեր և փոքրիկ համերգային վայրեր: Ինչպես ՌԲԿ-ին հայտնել են Հայաստանի էկոնոմիկայի նախարարությունում, փետրվարից օգոստոս ամիսներին ռուսաստանցիները երկրում գրանցել են ավելի քան 2,7 հազար ընկերություն։ Դրանցից շատերը ԱՁ են (2541):
Մյուս կողմից՝ Հայաստանում նույնպես գները աճել են. ՀՀ ԿԲ-ն արդեն իսկ գնաճի կանխատեսումը 4%-ից հասցրել է 10%-ի։ Երկրի իշխանությունները խոստովանել են, որ պահանջարկի պատճառով, որը սկսել է կտրուկ աճել, խնդիրներ են առաջացել անշարժ գույքի շուկայում։
«Երևան եմ ժամանել փետրվարի վերջին։ Ոչ անմիջապես, բայց կարողացել եմ ամսական 600 դոլարով բնակարան վարձել։ Չնայած այն հանգամանքին, որ մինչև փետրվարի 24-ը նա տվել է 250 դոլարով: Մասնակի մոբիլիզացիայի հայտարարությունից հետո ամբողջ Երևանում բնակարանների գները կրկին բարձրացան. հիմա այն կարժենար 1200-1500 դոլար։ Մի քանի շաբաթ առաջ տանտերս ասաց, որ նոյեմբերի 1-ից թանկացնում է, և ես պետք է վճարեմ 850 դոլար»,- ասում է ֆինանսական խորհրդատու Եգոր Ստեփանյանը, որը կնոջ և դստեր հետ Սանկտ Պետերբուրգից է տեղափոխվել Հայաստան։
Ինչպես РБК -ին հայտնեցին «Կենտրոն» խոշորագույն անշարժ գույքի գործակալություններից մեկում, փետրվարի վերջից վարձակալության գները բարձրացել են 100%-ով, իսկ Երևանում գործնականում ազատ բնակարաններ չկան։ Ռուսների մեծ մասը վեց ամսով պայմանագիր է կնքում երկարաձգման հնարավորությամբ։ Ռուսների հոսքը քիչ ազդեց բնակարանների վաճառքի վրա։ «Գնորդները շատ չեն։ Ռուսաստանից եկածների միայն մոտ 5%-ն է այժմ բնակարան գնում։ Ավելին, միջին և պրեմիում հատվածներում, այսինքն՝ խոսքը քաղաքի կենտրոնի, նորակառույցների մասին է։ Տարեսկզբից գներն աճել են մոտ 30%-ով»,- ասում է «Կենտրոն»-ի տնօրեն Վահե Դանիելյանը։
Անդրադարձ կատարվեց թանկացումներին ու տրանսպորտի ոլորտին։ Տարեսկզբից տրանսպորտը հանրապետությունում թանկացել է ավելի քան 10%-ով։ Միջին հաշվով, ըստ РБК-ի զրուցակիցների, հասարակական տրանսպորտը մնում է ավելի էժան, քան Ռուսաստանում։ Սակայն վերջին վեց ամիսների ընթացքում տեղական տաքսիների գներն արդեն մի քանի անգամ աճել են, վերջինը՝ ամռանը:
Հաշիվ բացելն ավելի ու ավելի դժվար է դառնում
«Ռուսական ալիքի» արդյունքում աշխատեց նաև բանկային հատվածը։ Միայն առաջին վեց ամիսներին հայկական բանկերի զուտ շահույթը կազմել է 111 մլրդ դրամ (280 մլն դոլար), մինչդեռ նախորդ տարի նույն ցուցանիշը գրեթե երեք անգամ պակաս էր՝ 40 մլրդ դրամ։ Ինչպես նշեց օգոստոսին այս տվյալները ներկայացնող Հայաստանի բանկերի միության տնօրեն Սեյրան Սարգսյանը, շահույթի աճը հիմնականում ապահովել են զբոսաշրջիկները և ոչ ռեզիդենտները։
Այս տարվա մայիսին ՀՀ ԿԲ նախագահ Գալստյանը հայտնել էր նաեւ, որ վերջին շրջանում շուրջ 16000 ոչ ռեզիդենտներ նոր հաշիվներ են բացել հայաստանյան բանկերում, եւ նրանց մեծ մասը Ռուսաստանի ռեզիդենտներ են։ Ինչպես հայտնել են կարգավորիչում РБК-ի հարցմանն ի պատասխան, սեպտեմբերի վերջի դրությամբ տեղական բանկերում ընթացիկ հաշիվների վրա ոչ ռեզիդենտ ֆիզիկական անձանց միջոցների չափը կազմել է մոտ 375 մլրդ դրամ (933 մլն դոլար): Սա գրեթե երեք անգամ ավելի է, քան նախորդ տարի։
Ռեկորդային աճ է գրանցել նաեւ Ռուսաստանից Հայաստան տրանսֆերտների ծավալը։ Եվրասիական զարգացման բանկի (ԵԱԶԲ) գնահատականներով՝ տարվա առաջին ութ ամիսներին այն կազմել է 1,9 մլրդ դոլար՝ 2021 թվականի համեմատ աճելով գրեթե երեքուկես անգամ։
Միաժամանակ գնալով դժվարանում է հայկական բանկում հաշիվ բացելը։ Մարտ ամսից վարկային կազմակերպությունները բազմիցս բարդացրել են ոչ ռեզիդենտների համար հաշիվ բացելու և քարտ ստանալու կարգը։ Այս մասին РБК-ին հայտնել են մարտին Երեւան տեղափոխված մի քանի ռուսաստանցիներ։ Նաև որոշ բանկեր բարձրացրել են քարտերի սպասարկման սակագները և սահմանել փոխանցումների սահմանափակում։
Ռուսական «Միր» վճարային համակարգի քարտերը Հայաստանում ոչ ամեն տեղ և ընդհատումներով են աշխատում, РБК-ին բողոքել են դրանց սեփականատերերը։ Սեպտեմբերի 21-ին ՀՀ կենտրոնական բանկը հայտարարեց, որ տեղական բանկերն ինքնուրույն կորոշեն՝ սպասարկե՞լ նման քարտեր, թե՞ ոչ։ Կարգավորողն այս առաջարկությունն արեց այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ-ը հայտարարեց, որ պատրաստ է պատժամիջոցներ սահմանել արտասահմանում ռուսական վճարային համակարգին աջակցելու համար։
Մարդիկ ընդհանուր առմամբ սկսեցին ավելի լավ շփվել միմյանց հետ
Ռուսների զանգվածային հոսքի արդյունքում Հայաստանում հայտնվեցին կազմակերպություններ՝ օգնելու նրանց կյանքը նոր վայրում կազմակերպելուն։ Այդպիսի հարթակներից էր մայիսին Երեւանում ստեղծված Hume հիմնադրամը։ Նա զբաղվում է միգրանտների ինտեգրմամբ մշակույթի, կրթության և սոցիալական ոլորտի միջոցով։ Շաբաթը մեկ անգամ հիմնադրամն անցկացնում է դասախոսություններ և հանրային միջոցառումներ Հայաստանի պատմության, մշակույթի և առօրյայի վերաբերյալ։ Միջին հաշվով նման միջոցառումներին մոտ 100 մարդ էր գալիս, սեպտեմբերի 21-ից հետո հանդիսատեսը նկատելիորեն ավելացավ։ «Մենք անընդմեջ երեք դասախոսություն կարդացինք 200-ից ավելի մարդու համար՝ Հայաստանում փողի, փաստաթղթերի, բնակարանների մասին։ Մենք նրանց մոտ մասնագետներ ենք կանչել, և նրանք մեկնաբանություններ են տվել կոնկրետ հարցերի շուրջ»,- РБК-ին ասել է Hume-ի համահիմնադիր Մարուսյա Լեժնևան:
Շնորհիվ այն բանի, որ շատ ռուսներ իրենց երեխաների հետ տեղափոխվում են Հայաստան, արդիական է դարձել դպրոցներում ռուսերենով դասավանդելու հարցը։ Ապրիլին Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունն առաջարկել էր ավելացնել ռուսերենով դասավանդվող դասարանների թիվը։ Այժմ նման դասարաններ կան Հայաստանի 60-ից ավելի դպրոցներում, որոնց կեսը՝ Երեւանում։
Ապրիլին «Ազատ դպրոց» բացվեց նաև Երևանում։ Սա վճարովի դպրոց է, որտեղ կրթությունը բացառապես ռուսերեն է։ Ծրագիրը ներառում է բոլոր պարտադիր առարկաները և հայոց լեզուն։ Բոլոր ուսուցիչները Հայաստան տեղափոխված ռուսներ են (միևնույն ժամանակ հավաքագրումը դեռ շարունակվում է): Ըստ դպրոցի կայքի՝ ուսման մեկ ամիսն արժե 70000 դրամ (175 դոլար):
Միաժամանակ հայաստանյան մայրաքաղաքի համար նորմա են դարձել ռուսաստանցիների կազմակերպած համերգները, ստենդ-ափ կատակերգուների ելույթները, ֆիլմերի ցուցադրությունները և նույնիսկ դասախոսությունները։ «Շատ դասախոսություններ, շատ հայեր սփյուռքից (հայեր՝ Ռուսաստանից) եկել էին շատ լավ կրթությամբ, որոնք այստեղ կրթական աշխատանք են կատարում։ Ընդհանուր առմամբ, Երևանի և Հայաստանի համար բավականին տարբերվող ծագում ունեցող մարդկանց հոսքը հանգեցրել է նրան, որ մարդիկ ընդհանրապես սկսել են ավելի լավ շփվել միմյանց հետ։ Եվ սկզբունքորեն սա շատ պարարտ հողի վրա էր, քանի որ այստեղ ռուսների հետ կապված կարծրատիպեր չկան»,- ամփոփում է երեւանաբնակ Յուրին։
Ռուսաստանի ամենամեծ մուլտիմեդիա հոլդինգներից մեկ-ի՝ РБК-ի հոդվածը Հայաստան տեղափոխված ռուսների և ՀՀ տնտեսության վրա նրանց ազդեցության մասին։